اضطراب و استرس، یکی از مشکلاتی است که در درصد قابل توجهی از دانشآموزان وجود دارد و متأسفانه تأثیرات مخربی بر عملکرد دانشآموزان در مدرسه و حتی در خانه دارد. نتیجه‌ی این اضطراب و استرس مانند سایر ناتوانی‌های یادگیری، کاهش عملکرد درسی و تحصیلی دانشآموزان خواهد بود.
علاوه بر این، اضطراب و استرس به‌مرور زمان، می‌تواند مشکلات جسمی برای دانشآموزان مضطرب به بار بیاورد. از آنجایی که این نوع اضطراب و استرس عمدی نیست و به‌صورت کاملا ناخودآگاه بروز می‌کند، صرفا دعوت کردن دانش‌آموز به آرامش داشتن تاثیری نخواهد داشت.
با تمرین‌هایی که دانشآموزان می‌توانند انجام دهند و همچنین همکاری و همراهی والدین و معلمان، می‌توان این اضطراب و استرس را کنترل کرد. در این مقاله نکاتی را برای معلمان، والدین و دانشآموزان مضطرب بیان کرده‌ایم تا از این طریق دانشآموزان بتوانند با کمک معلم و والدینشان اضطراب و استرس خود را کنترل کنند.
روانشناسان بر این باور هستند که با کاهش استرس و اضطراب در دانشآموزان، نه‌تنها شاهد نتیجه مطلوبی خواهیم بود، بلکه آن‌ها با امیدواری بیشتری تلاش خواهند کرد. داشتن استرس و اضطراب در دانشآموزان سبب خواهد شد با وجود تلاش بسیاری که دارند، نتیجه‌ی مطلوبی به دست نیاورند.
اما نکته مهم این است که استرس و اضطراب از کجا سرچشمه می‌گیرد. ریشه‌ی این ترس که سبب استرس می‌شود از چیست. لازم است بدانید که استرس دانشآموزان به‌خاطر طرز فکر غلط آن‌ها از امتحان و نتایج امتحان می‌باشد.
دکتر هانس سلیه (Dr Hans Selye) اولین کسی بود که استرس را این‌گونه تعریف کرد:
استرس پاسخ غیراختصاصی بدن انسان است به هر نیازی که دارد. این پاسخ می‌تواند به شکل‌های گوناگونی مانند سفتی عضلات، اضطراب ناگهانی، افزایش ضربان قلب و فشارخون بالا، تنفس سطحی، سرگیجه و یا حتی شادابی ظاهر شود. از دیدگاه مثبت، استرس نیرویی است که موجب آغاز فعالیت می‌شود. با استفاده از تعریف دکتر سلیه استرس می‌تواند به دنبال وقایع خوب یا اسف‌بار نیز روی دهد.
استرس در مدارس
رسیدن به اهداف آموزشی که مدارس به عنوان هدف اساسی خود به آن‌ها توجه دارند، مستلزم تأمین بهداشت روانی دانشآموزان است. تحقیقات متعدد نشان می‌دهد که سلامت روانی دانشآموزان با پیشرفت تحصیلی آن‌ها ارتباط دارد و دانش‌آموزانی که به نحوی از مشکلات روانی یا از نبود بهداشت روانی مناسب رنج می‌برند، اغلب با افت تحصیلی مواجه هستند. بنابراین ضروری به نظر می‌رسد جهت تأمین شرایط مناسب برای نیل به اهداف آموزشی، تربیتی و تضمین سلامت افراد جامعه در سنین مختلف، عوامل بازدارنده‌ی آن را مورد بررسی قرار داد.
عوامل استرس دانشآموزان
۱- استرس امتحان
امتحانات یکی از مهم‌ترین عوامل استرس‌زا در مدارس و دانشگاه‌ها است که پیامدهای روان‌ــفیزیولوژیک مختلفی دارد. اما اثرات آن‌ها بر کودکان مورد توجه قرار نگرفته است.
۲- استرس محیط
روشن است که محیط فیزیکی مدرسه از جمله شرایط ساختمانی، نور، رنگ و بهداشت محیط، در سلامت روان دانشآموزان تأثیرگذار است.
به این دلیل ضروری است که در جهت ارتقاء بهداشت روانی دانشآموزان، تأمین شرایط فیزیکی مناسب مورد توجه قرار گیرد و از آنجایی که قسمت عمده‌ی ساعات روزانه دانشآموزان در محیط مدرسه می‌گذرد، شرایط نامناسب فیزیکی مثل ناکافی بودن نور، سیستم گرمایش و سرمایش نامناسب و امنیت ساختمان بسیار حائز اهمیت است.
۳- اصرار خانواده برای کسب نمره‌ی بیشتر، تعادل ذهنی دانش‌آموز را به هم می‌زند
مشاوران آموزشی یونسکو و یونیسف گفته‌اند:
در نظام آموزشی حافظه‌مدار کشورمان، دانشآموزان بر دانسته‌های خود تسلطی ندارند و این در حالی است که در بیــشتر سؤالات امتـحانی بر حفظیات آن‌ها تأکید می‌شود و این امر، تسلط نداشتن آن‌ها را به دنبال دارد.
توصیه‌هایی به معلمان برای کاهش استرس و اضطراب دانشآموزان
اضطراب و استرس در کودک و دانش‌آموز بیشتر در محیط کلاس و در حضور معلم اتفاق می‌افتد. بنابراین به نظر می‌رسد که معلمان بتوانند نقش کلیدی در کنترل و کاهش اضطراب و استرس آن‌ها ایفا کنند. در این بخش از مقاله توصیه‌هایی برای معلمان مطرح شده است تا بتوانند به کم کردن اضطراب و استرس دانش‌آموزشان کمک کنند.
۱- ارائه‌ی حمایت‌های عاطفی برای کاهش اضطراب و استرس دانش‌آموز
حمایت‌های عاطفی به دانش‌آموزانی که اضطراب و استرس دارند می‌تواند بسیار مفید واقع شود. برای این منظور می‌توانید به دانش‌آموز اجازه دهید که یک وسیله‌ی آرامش‌بخش یا به عنوان مثال عکس خانوادگی خود را به همراه داشته باشد و یا به دانش‌آموزی که اضطراب جدایی دارد اجازه دهید که در زمان‌های استراحت با والدینش دیدار داشته باشد.
۲- بیان واضح تکالیف و دستورالعمل‌ها به دانش‌آموز برای کاهش اضطراب و استرس
یکی از علت‌های اضطراب و استرس دانشآموزان، متوجه نشدن تکالیفی است که معلم از او انتظار دارد. از این رو اهمیت دارد که انتظارات‌تان را واضح بیان کنید و مطمئن شوید که دانش‌آموز متوجه خواسته‌تان شده است. علاوه بر این بهتر است تکالیف را به بخش‌های کوچک‌تر تقسیم کنید. یک مشق شب زیاد به همراه آمادگی برای امتحان فردا، منجر به اضطراب و استرس بیشتر دانش‌آموز می‌شود. حتی می‌توانید انتظارات خود را بعد از هر جلسه به صورت کتبی در اختیار دانش‌آموز قرار دهید.
۳- معاف کردن دانش‌آموز از صحبت کردن در حضور دیگران برای کاهش اضطراب و استرس
دانش‌آموزانی که دچار اضطراب و استرس هستند، با قرار گرفتن در حضور دیگران و صحبت کردن در جمع، استرس و اضطراب‌شان چندین برابر می‌شود. با توجه به این نکته، بهتر است از دانش‌آموزی که اضطراب و استرس دارد، امتحان شفاهی گرفته نشود و تا حد امکان او را از انجام هر فعالیتی که منوط به قرار گرفتن در مقابل دیگر همکلاسی‌ها و صحبت کردن با صدای بلند است، معاف کنید.
۴- تنظیم کلاس به منظور کاهش اضطراب و استرس دانشآموزان
موقعیت کلاس درس و صندلی دانش‌آموز مضطرب می‌تواند باعث تشدید اضطراب و استرس در او شود. بنابراین بهتر است که صندلی دانش‌آموز مضطرب در جایی از کلاس قرار بگیرد که او احساس راحتی بیشتری می‌کند. به عنوان مثال: نزدیک در، کنار پنجره، نزدیک معلم یا نزدیک یک دوست.